تحریم مُحرم میراث خاندان پهلوی/ جایگاه بازار در انقلاب تا اغتشاش

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ بازاریان به عنوان یکی از طبقات اجتماعی شهری، از دیرباز، نقش و تأثیرات گسترده‌ای در ساحت‌های مختلف زندگی شهری داشته‌اند. تا جایی که جایگاه گستردۀ آنها در عرصۀ اجتماعی، خصوصاً موجب نفوذ و ارتباط با ساختارها و نهادهای دینی از جمله روحانیت، مساجد و هیأت‌های مذهبی شده است. این جایگاه اجتماعی، به‌طور طبیعی دارای آثار و تبعاتی در عرصۀ سیاسی بود. به‌تدریج از اوائل دهه ۱۳۴۰، بازاریان عهده‌دار نقش‌های مختلفی در عرصۀ کنشگری سیاسی و از جمله در حرکت انقلابی مردم به رهبری روحانیت انقلابی شدند.

در جریان نهضت اسلامی، تعامل و همکاری بازاریان و اصناف و علما با انگیزه های دینی و فرهنگی نقشی پررنگ در بسیج سیاسی مردم و مدیریت مبارزات انقلابی ایفا کرد. همین تاثیرات بازار بر عرصه های مختلف جامعه باعث شد تا دشمنان از گذشته تا به امروز در تلاش برای نفوذ وجذب بازاریان باشند به طوریکه در سند ۳۱ اسناد لانه جاسوسی ذکرشده، سولیوان (کارمند سفارت آمریکا) یکی از راههای نفوذ را ورود افراد باگرایشات میانه رو هماهنگ با خواسته آمریکایی در قشر بازاری دانسته است.

پروژه نفوذ در بازار همچنان ادامه داشته است تااینکه در سال اخیریکی دیگر از طمع معاندین به بازار را در طرح " اعتصاب زورکی" ضمن جریان اغتشاشات ۱۴۰۱ شاهد بودیم. اغتشاشگرانی که با تهدید بازاریان به بستن مغازه ها سعی در ایجاد التهاب در فضای جامعه داشته و خواستار حمایت بازاریان از اغتشاشات بودند. کسبه بازار اما هربار با بی اعتنایی نسبت به درخواست اغتشاشگران رفتارکردند.
بنابراین بازار علاوه بر مفاهیم اقتصادی و تجاری خود دارای کارکردهای متفاوتی چون کارکرد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوده و مهمترین محور ارتباطی فضای شهری در شهرهای ایرانی در گذشته به شمار میآمده است.

بیشتربخوانید: روزی که آمریکا فهمید کاخ سفید حسینیه خواهد شد/ ترس واشینگتن از فرارسیدن محرم

بازاریان یار دیرینه انقلاب اسلامی و امام(ره)
از یک سو جایگاه بازار در شهر واز سوی دیگر اهمیت نقش اجتماعی بازاریان در زندگی شهری موجب شده که بازار به فضایی نمادین تبدیل شود و آن را از یک مکان صرفاً اقتصادی خارج کرده و به آن هویت اجتماعی و مذهبی نیز داده است. هویت مذهبی که در ماه محرم نقش پررنگ تری بخود میگیرد و بازار را به یک هیئت ویژه برای عزاداران حسینی تبدیل میکند.

همانطورکه درشماره های قبلی این پرونده اشاره شد غرب از ماه محرم با عنوان "ماه بحرانی" نام برده و معتقد است، تنفر از اجانب در ایران همواره وجود داشته اما در ایام مُحرم شدت می یابد. درنظر آنها شروع محرم مشکلات امنیتی خطرناکی برای جاسوسان آمریکائی به همراه دارد .همچنین مأمور سفارت آمریکا در تهران ضمن گزارش میدانی از بازار وبازاریان بیان میدارد تنفر از اجانب و خصوصاً احساسات ضدآمریکایی در بازار بسیار شدیدتر از هر زمان دیگری می باشد. (سند شماره۴۹)

در همان زمان پهلوی به خواسته آمریکائیان دستور بستن مساجد و منع عزاداری را صادر کرد، بازاریان نیز با صدور اعلامیه ای در پاسخ به منع عزاداری و بستن مساجد توسط رژیم، بستن تمام مغازه هاو تعطیلی بازار در ماه محرم را اعلام کردند.
آمریکائیان با مشاهده وضعیت موجود تعطیلی بازار را هشداری برای ایجاد آشوب گسترده وغیرقابل کنترل خواندند و دستور دادند بازاری ها و پیروانشان تحت کنترل گرفته شود، همچنین در گزارشی خیلی محرمانه به سفارت واشینگتن نوشتند:
"سند شماره ۲۰۰ خیلی محرمانه
از: سفارت آمریکا، تهران - ۱۱۴۳۷به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.
تهران آرام است اما وجود اغتشاشات در اغلب مراکز استانها و یک کشته از کاشان گزارش شده است. دیروز بازار تهران باز بود و امروز هم باز است. به هر صورت تمام شواهد دال بر این است که این علائم دلگرم کننده صرفاً آرامش قبل از طوفان باشد. منبع نزدیک به رهبران مذهبی جنوب تهران به اطلاع مأمور سفارت رسانده است که خمینی و دیگر ملاها به بازاریها دستور داده اند تا مغازه هایشان را از بیستم نوامبر تا دوم دسامبر، اولین روز ماه محرم باز کنند. این بازگشایی به منظور فراهم آوردن امکان برای مردم جهت ذخیره کردن کالاهای ضروری و مورد نیازشان قبل از شروع ماه محرم صورت می گیرد. به علت ادامه تظاهرات، مسئولین حکومت نظامی در مشهد شروع ساعات منع عبور و مرور شبانه را به ساعت ۶ بعد از ظهر تغییر داده اند."

زمان شاه ارزونی بود!
برخلاف تصوری که در میان قشرهایی از جامعه ایجاد شده است، اقتصاد ایران در دوران رژیم پهلوی شرایط نامطلوبی داشته و مردم از وضعیت اقتصادی ناراضی بوده اند بطوریکه به نظر می رسد نرخ رشد اقتصادی پایین، افزایش نرخ تورم، دسترسی اندک به تحصیلات،‌ بهداشت، آب لوله کشی ، برق و... در این دوره زمانی، با نارضایتی مردم و پیوستن به انقلاب ۵۷ مرتبط بوده است. ازآنجاکه اقتصاد ایران در دوران پهلوی دوم یک اقتصاد وابسته به قدرت‌های خارجی و کشورهای بیگانه بود وازطرفی نیز کاهش نرخ دلار آمریکایی شدیدا در اوضاع مالی ایران که هم از لحاظ نظامی و هم از لحاظ اقتصادی وابسته به آمریکا بود اثر فوق‌العاده منفی گذاشه بود.

درهمین راستا طبق گزارشات موجود در اسناد لانه جاسوسی در خصوص وضعیت بازار گواهی بر نامطلوبی شریط اقتصادی ایران در دوره ای که دولت وابستگی محض به آمریکا بوده مشهود است.

در ادامه به گزارش کامل سفارت آمریکا از وضعیت بازار ایران اشاره شده است:
" سند شماره ۲۳۳ خیلی محرمانه
موضوع: اوضاع قبل از محرم در بازار تهران
خلاصه: گفتگو با تجار مختلف بازار در آخرین روزی که به محرم مانده خبر از یک وضعیت بسیار بحرانی می دهد.
مجموعه کمبود سوخت، قیمت بالای مواد غذایی، تنفر از اجانب، مخالفت با شاه و هیجان مذهبی و مصادف شدن با محرم، آمادگی بسیاری از مردم را برای اعتصاب و ریختن به خیابانها علیرغم ممنوعیت دولت در مورد تظاهرات افزایش داده است. یهودیان بازار ضمن اینکه امیدوارند که احساسات مسلمانان علیه آنها برانگیخته نشود سعی می کنند کاملاً محتاطانه عمل کنند.
مأمور سفارت «اسکودرو»، اول دسامبر از اطراف بازار بزرگ دیدن کرد تا نمونه هایی از نظرات را درست قبل از آغاز محرم به دست آورد.
پرچمهای سیاه عزاداری به طور وسیع در همه جا به چشم می خورد و در پی پیش بینی اعتصاب عمومی در بازار که بسیاری عقیده دارند در دوم دسامبر شروع می شود، مردم در حالیکه از قیمتهای بالا شدیداً می نالند، شروع به ذخیره کردن مواد سوختی و غذایی کرده اند. هر چند که نفت به مقدار کم عرضه می شود اما به نظر می رسد روغن خوراکی، برنج، تخم مرغ و گوشت تازه فراوان باشد.
در هر صورت بازاریها از این شکایت دارند که فقط بخش کمی از این اجناس ایرانی را می توانند تأمین کنند. آنها هم زمان از تورم و وضعیت خراب اقتصادیشان و فساد اداری مقامات بلندپایه و دخالت کشورهای خارجی بد می گویند، به خصوص ایالات متحده که پولها و منابع طبیعی ایران را توسط مقامات فاسد اداری می برد و به پناهگاهی برای پول پرستها در خارج از ایران تبدیل شده است.
بازاریها همچنین احساس می کنند که کمبود سوخت و گاز طبیعی و گازوئیل به خاطر قراردادهای بسته شده با کشورهای خارجی است و آن را سرزنش می کنند و فکر می کنند که همه منابع نفتی خریداری و صادر شده است و مقدار بسیار اندکی برای ایرانیان به جای مانده است. ایالات متحده، پادشاهی انگلستان، ژاپن و اتحاد شوروی در این نوع طرز تفکر متهمان درجه اول به شمار می روند.
تنفر از اجانب در ایران همواره وجود دارد و به خصوص در ایام محرم شدت می یابد. به هر حال مأمور سفارت تنفر از اجانب و خصوصاً احساسات ضدآمریکایی در بازار را اکنون بسیار شدیدتر از هر زمان دیگری می داند.
به نظر می رسد که بازاریها اطلاع دقیقی از کیفیت و چگونگی حمایت دولت آمریکا از شاه را ندارند، اما همه معتقد بودند که چنین حمایتی وجود دارد و همگی با آن مخالفت می کردند. بازاریها به حد افراط از شاه انتقاد می کردند و پافشاری می نمودند که به خاطر اعمال غیرقانونی و ضدمذهبی خود مثل ادامه کشتار تظاهرکننده های ایرانی، باید برود. خیرخواهانه ترین نظر ارائه شده در مورد شاه این بود که او فقط به عنوان یک فرد، در جلوگیری از ورشکستگی اقتصادی کشور، نقش کمی را می توانست بازی کند. اما همین طرز تفکر در درون خود زمینه ای برای محکوم سازی آمریکا و شوروی برای استخراج منابع طبیعی ایران را دربر دارد."

دراین خصوص جاسوسان آمریکایی به جهت تطهیر رژیم پهلوی و نفوذ بیشتر، دست به دامان مزدوران رشوه ای می شدند تا با ایجاد شکاف در بازاریان بین مردم و امام خمینی(ره) فاصله ایجاد کرده و درمقابل برای افراد مدنظر خود طرفدار جمع کنند!

آمریکائیان بجهت رسیدن به اهداف تفرقه گرایانه خود به سراغ یک تاجر بازاری رفته و او را چنین توصیف می کنند: "یک تاجر «بازاری» مهم به نام علی اسلامی با وضع خوب و طرفدار نظام بازاری قدیم با سرمایه گذاری هایی در کشاورزی و مزرعه پرورش دام، در حال حاضر مَحرم نزدیک و برنامه ریز تظاهرات برای آیت اللّه سید کاظم شریعتمداری می باشد، اسلامی ادعا دارد که او سی هزار نفر اهالی جنوب شهر تهران را آماده راهپیمایی و تظاهرات بر علیه آیت اللّه روح اللّه خمینی دارد. اسلامی ادعا می کند که قادر است با یک اشاره و اعلام ظرف ۲ ساعت تظاهرکنندگان را به حرکت در بیاورد. او ادعا کرد بعد از سه ماه زندانی شدن در کمیته ها، رشوه داده و خود را آزاد کرده است. او بیان کرد که تظاهرکنندگان را یک ماه و نیم بعد از زندانی شدن سازمان داده است. (سند شماره (۲۰) ۳ تیر ۵۸)"

پروژه تکراری تحریم مُحرم از دیروز تا امروز
تلاش دشمن برای ایجاد اخلال در مراسم‌های عزاداری امام حسین (ع) از گذشته تا به امروز وجود داشته است. کمپین‌هایی که در محرم امسال پر رنگ‌تر از سال‌های قبل، تبلیغ شد با موضوعاتی چون «تحریم محرم»، «سیاه نپوشید»، «نذری ندهید»، «نذری نخورید»، «به حسینیه نروید» و «در هیات‌ها دیده نشوید» دست و پا زد تا بین مردم واهل بیت(ع) جدایی و دشمن بیندازند. این کمپین‌ها با تبلیغات گسترده شبکه‌های ماهواره‌ای و اینترنتی همه تلاش خود را کردند تا فضای هیجان‌آمیز و ملتهب اجتماعی ناشی از آزادیِ پوشش بخشی از دختران و زنان کشورمان را به مخالفت و دشمنی با عزای سالار شهیدان حضرت اباعبدالله حسین (ع) القا کنند و چنین نتیجه بگیرند که اعتقادات مذهبی به خصوص وفاداری مردم ایران به امام حسین (ع) رنگ باخته است، اما گواه دوربین‌های تلویزیونی روایتی دیگر داشت.

بیشتر بخوانید: هیئت سکولار تا اسلام آمریکایی/ دلیل وحشت غرب از ماه محرم چیست؟

همچنین مطالعه اسناد بجامانده از تسخیرلانه جاسوسی نشان میدهد تحریم محرم وبمب گزاری ها پدیده جدیدی نیست چراکه از دیرباز آمریکا با حمایت پهلوی با پروژه هایی همچون مین گذاری مسیر «راهپیمایی عاشورا» در ۱۱ دسامبر ۱۹۷۸ در تلاش برای سرکوب عزاداری های محرم بوده است.(سند شماره ۱۸۹)

پهلوی بعدازآنکه حکومت نظامی وتهدید عزاداران حسینی ونیزخشونت های توأم با تیراندازی شدید توسط رژیم را بی اثر دید اقدام به کشتارهزاران نفر از مردم عادی در روزهای اول ماه محرم کرد. (سند شماره ۲۳۶ و۲۶۳)

درهمین راستا نیز سند شماره ۱۸۷ از اسنادلانه جاسوسی گزارشی محرمانه در قالب طرح "حمله هوایی توسط تیمسار خسروداد و قتل عام مردم به دستورتوسط رژیم پهلوی" پرده برمیدارد.

مشروح کامل گزارش به شرح ذیل است:
"شماره گزارش: ۷۹ ۰۱۹۴ ۶۸۴۶۲۱ می ۱۹۷۹ - ۳۱ اردیبهشت ۱۳۵۸
موضوع: طرح حمله هوایی
 در ادامه اخبار مربوط به «توطئه» بختیار، امروز نیز روزنامه کیهان جزئیات توطئه طرح شده بوسیله منوچهر خسروداد، مهدی رحیمی و عبدالعلی بدره ای، سه تن از افسران ارشد به منظور «قتل عام مردم مسلمان» را فاش کرد. در گزارش کیهان آمده است که خبر توطئه مذکور در روز ۱۰ دسامبر، روز راهپیمایی مردم در عاشورا به حمایت از آیت الله خمینی به وسیله افسری از گارد جاویدان (گارد سلطنتی) به روزنامه ها درز کرد. افسر مذکور گفت که خسروداد در نظر داشت از طریق هوا، تهران را بمباران و تمام تظاهرکنندگان را قتل عام کند اما بعضی از افسرانی که قرار بود در این حمله شرکت کنند از همراهی با او امتناع کرده و در پادگان لویزان به روی افسران فرمانده خود آتش گشودند. پس از آن خسروداد با یک هلی کوپتر، سربازان وفادار به اسلام را به رگبار بست. گزارش کیهان گفت که حمله هوایی به طور مفصل طراحی شده بود. شهر به نواحی مختلف تقسیم شده بود و تانکها در نقاط ویژه ای در اطراف شهر نظیر میدان شهیاد، ایستگاه راه آهن، گردنه قوچک مستقر شده بودند تا مانع از فرار مردم از حمله هوایی شوند. کیهان می نویسد که در صورت موفقیت طرح، صدها و هزاران نفر از مردم کشته می شدند."

تاریخ روایت گر عزای سیدالشهدا می‌‌‌شود
تاریخ می‌گوید اولین عزاداری‌ها در بازارهای ایران، در حوالی سال ۳۵۲ هجری قمری و همزمان با حکومت آل بویه برگزار شده است. از آن زمان به بعد و با تغییر سلسله‌ها و حکومت‌ها، این آیین علی‌رغم تغییراتی که داشته، همواره برقرار و پابرجا بوده است.
باوجود تلاش ها برای سروکوب عزاداران بازاری، پس از گذشت سال‌ها، نه تنها هیأت‌های داخل بازار، بلکه بسیاری از هیأت‌های مذهبی هم به صورت دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی از حسینیه و تکیه خود به سوی بازار حرکت کرده و
بازار، یکپارچه به سوگواری عزاداران حسینی تبدیل می‌شود،دراین میان برخی عزاداری‌ها به همان سبکِ اصیلِ گذشته‌ی خود انجام می‌شوند و آنقدر باشکوه است که در لیست میراثِ ناملموسِ آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

گزارش از معصومه احمدی